اسطوخودوس
نام علمی این گیاه لاواندولا است که از ریشه لاتین"Lavare" (به معنای شوینده و تمیز کننده) گرفته شده است، زیرا در گذشته از این گیاه برای معطر کردن لباس های شسته شده استفاده می کردند.
نام فارسی اسطوخودوس نیز از لغت لاتین استوخاس (که در انگلیسی Stoechas گفته میشود) اخذ شده و در حال حاضر به گونه ای از اسطوخودوس اطلاق میشود که بیشترین پراکندگی را دارد ولی فاقد عطر مناسب و خواص دارویی موجود در سایر گونه های این گیاه است. بدیهی است برای تهیه فرآورده های اسطوخودوس از گونه های مناسب این گیاه استفاده می گردد.
در روم باستان از عطر این گیاه برای معطر کردن حمام استفاده می کردند.
بقراط حکیم این گیاه را به عنوان مقوی اعصاب تجویز می کرده و معتقد بود که ضد تشنج، خواب آور و ضد انقباض است.
ابو علی سینا عطر این گیاه را خواب آور و مسکن درد میدانست و آنرا " جاروی دماغ " نامیده است. در طب سنتی از آن به عنوان خلط آور و ضد اسپاسم استفاده می شود و در اروپا آنرا به عنوان ترمیم کننده زخم و داروی کرم های گوارشی کودکان می شناخته اند.
در گذشته پیکر رویشی و گل اسطوخودوس از گیاهان دارویی بسیار رایج بوده و معتقد بودند که استفاده از آن سبب معالجه افراد فلج و درمان خون گرفتگی عروق مغز می گردد.
اسانس یا روغن اسطوخودوس از تقطیر گل و سرشاخه های گلدار این گیاه بدست می آید و مایعی زرد رنگ یا زرد مایل به سبز است که دارای بویی مطبوع میباشد و از اینرو در صنایع عطر سازی بخصوص در کشور فرانسه بسیار مورد استفاده قرار دارد.
اسطوخودوس در زبان سمبلیک گلها به معنی " به من جواب بده" میباشد. یعنی عاشق با اهداء این گل به معشوق خود در حقیقت منتظر پاسخ اوست!
در روابط دوستانه نیز این گل نشان "مهر و محبت" است که از رنگ بنفش و عطر دلپذیر آن ناشی می گردد.
در کشور فرانسه زوج هایی که چهل و ششمین سال ازدواج خود را جشن میگیرند، اصطلاحاًٌ به آن ماه، اسطوخودوس میگویند.
خواص دارویی اسطوخودوس
امروزه از روغن این گیاه در صنایع داروسازی عمدتاً به عنوان تقویت کننده سیستم عصبی، ضد درد و محرک گردش خون استفاده می شود.
افشره اسطوخودوس آرامش دهنده و مسکن درد است و هنگام سردردهای عصبی، تنش و خستگی روحی میتوانید آنرا مصرف نمائید. همچنین استفاده از این افشره میتواند به عنوان کمک در درمان تیک های عصبی نیز موثر باشد.
رایحه درمانی با عطر اسطوخودوس
سابقه استفاده از اسانس های طبیعی در تاریخ، به مصریان باستان در 4500 سال پیش بر می گردد. آنها از این ترکیبات معطر برای انجام مناسک مذهبی، مداوای بیماران و معطر کردن موها و بدن خود و ماساژ در حمام استفاده می کردند. اصطلاح رایحه درمانی (یا همان آروماتراپی) به معنای استفاده از روغن های معطر و اسانس های طبیعی برای درمان بیماری هاست که امروزه به عنوان یکی از درمان های مکمل شناخته می شود و در ترکیب با سایر روش های درمانی به کار می رود.
رنه موریس گاتفوسه پایه گذار علم رایحه درمانی، شیمیدان فرانسوی و مدیر شرکت عطر سازی " گاتفوسه" بود. هنگامی که او در سال 1910 قربانی انفجار در لابراتوار کارخانه خود می شود دچار سوختگی شدید میگردد. او که با استفاده از داروهای رایج آن زمان موفق به درمان سوختگی خود نشد نهایتاً باندهای خود را باز میکند و زخم های ناشی از سوختگی را با روغن اسطوخودوس شستشو می دهد. نتایج حاصله حیرت آور بود و بدین ترتیب او متوجه شد که این روغن دارای خاصیت ضد عفونی کنندگی و همچنین ترمیم زخم را دارد. اصطلاح رایحه درمانی در سال 1936 توسط وی ابداع گردید.
رابطه میان رایحه اسطوخودوس و زایمان
یافته های یک مطالعه اخیر نشان می دهد استشمام رایحه اسطوخودوس باعث کاهش اضطراب هنگام زایمان، کاهش ترشح کورتیزون از غده آدرنال و افزایش ترشح سروتوئین از دستگاه گوارش می شود.
رایحه اسطوخودوس در منزل
برای برطرف کردن بوهای نامناسب، میتوانید 10 الی 20 قطره افشره اسطوخودوس را در آب ریخته و بگذارید به آرامی بجوشد تا عطر مطبوع آن در هوا پراکنده شود.
در کشور فرانسه کیسه های پارچه ای را به عطر افشره اسطوخودوس آغشته می نمایند و آنرا زیر بالش قرار می دهند تا بدین ترتیب خواب عمیق و لذت بخشی در طول شب حاصل شود.
البته آغشته کردن ملحفه ها و لباس ها به افشره اسطوخودوس علاوه بر رایحه مطبوع آن، موجب حفاظت از بیدزدگی نیز می گردد.
سایر خواص اسطوخودوس
گل اسطوخودوس از گل های مورد علاقه زنبور عسل میباشد. تغذیه گلهای این گیاه توسط زنبور عسل نه تنها در کیفیت عسل آنها تاثیر فراوانی دارد، بلکه سبب افزایش عملکرد عسل نیز می شود.
افشره اسطوخودوس دافع حشرات است بطوریکه در جنوب فرانسه این گیاه را در اطراف منزل کشت مینمایند تا عقرب به آن محیط نزدیک نشود.
در بسیاری از کشورها من جمله در کشور ما، اسطوخودوس به عنوان گیاه زینتی در باغها و پارک ها کشت میشود.
افشره اسطوخودوس ضد بید و ضد شپش میباشد و برای درمان مارگزیدگی نیز استفاده می گردد (بطوری که نام گونه ای از اسطوخودوس به نام "اسپیک" از همین خاصیت گرفته شده است).
افشره اسطوخودوس را روی جای نیش حشرات بمالید تا درد ناشی از آن تسکین یابد.
20 قطره از افشره اسطوخودوس همراه با 25 میلی لیتر روغن بادام میتواند برای آفتاب زدگی یا پیشگیری از آفتاب زدگی موثر باشد.
اسطوخودوس در فرآورده های بهداشتی
خواص ضد باکتری و ضد عفونی کنندگی اسطوخودوس از یک طرف و رایحه دلپذیر آن از طرف دیگر موجب شده تا اسانس این گیاه در انواع فرآورده های بهداشتی بویژه صابون، شامپو، لوسیون پوست و دهانشویه استفاده گردد.
استفاده از اسطوخودوس در ماساژ درمانی
افشره اسطوخودوس از ترکیبات اصلی ماساژ درمانی است و از آن عمدتاً برای درمان روماتیسم، آرتروز و نقرس استفاده مینمایند. برای این منظور 20 قطره افشره اسطوخودوس را با یک قاشق روغن بادام یا روغن زیتون مخلوط کرده و عضو دردناک را با آن به آرامی ماساژ دهید.
ماساژ این محلول روی زخم های کهنه نیز می تواند در درمان آن موثر باشد.
برای تسکین بیماری های ریوی نیز میتوانید محلول مذکور را بر روی سینه و یا پشت بیمار به آرامی ماساژ دهید.
افشره اسطوخودوس عملکرد قابل ملاحظه ای در روند ترمیم پوست در سوختگی های سطحی دارد. برای این کار ابتدا به مدت 15 دقیقه بر روی ناحیه ای که دچار سوختگی شده آب سرد بریزید (توجه کنید آب خیلی خنک نباشد). سپس با دستمال تمیز پوست را به آرامی خشک کرده، آنگاه 10 الی 20 قطره افشره اسطوخودوس را روی پوست سوخته بریزید و به آرامی ماساژ دهید. این کار را به دفعات تا حصول نتیجه ادامه دهید.
استفاده از افشره اسطوخودوس در ماساژ کف پا برای رفع خستگی های عصبی رایج میباشد.
دمنوش اسطوخودوس
دم کرده گیاه اسطوخودوس برای تقویت حافظه و همچنین رفع سوء هاضمه بسیار موثر میباشد، چرا که اسطوخودوس خاصیت "کارمیناتیو" داشته و باعث دفع گازهای روده می گردد.
بخور اسطوخودوس
خاصیت ضد باکتریایی افشره اسطوخودوس موجب می شود تا بخور آن برای درمان زکام و سرماخوردگی، بیماریهای ریوی و سینوزیت مصرف گردد. برای تقویت این اثر میتوانید به همراه افشره اسطوخودوس از افشره آویشن و بابونه نیز استفاده نمائید.
استفاده از اسطوخودوس در آشپزی
با افزودن افشره اسطوخودوس به شیر، میتوان بستنی یا خامه با عطر لاواند (اسطوخودوس) تهیه کرد.
در کشورهای شمال آفریقا بویژه الجزایر، مردم از گل خشک اسطوخودوس به عنوان ادویه در غذاهای بومی خود استفاده مینمایند.
همچنین به دلیل خواص آرامبخشی و کمک به هاضمه، افشره اسطوخودوس در بسیاری از نوشیدنی های جنوب فرانسه مورد استفاده قرار دارد.
