اسطوخودوس و خواص آن

اسطوخودوس در طب عامیانه، از دیرباز به عنوان ضداسپاسم، ضدنفخ، مدر و تقویت کننده‌ی عمومی به کار می‌رفته است.

اسطوخودوس

اسطوخودوس با نام علمی Lavandula angustifolia  که در عربی به لونده اصلیه و خزامی معروف است، گیاهی است دائمی با بوته‌ای به ارتفاع تا حدود یک متر و ساقه‌هایی چهارگوش که در قسمت‌های پایین، چوبی می‌شوند.

برگ‌های این گیاه باریک، نوک تیز و به طور متقابل بر روی ساقه قرار می‌گیرند.

گل‌های اسطوخودوس آبی مایل به بنفش هستند که به صورت مجتمع در انتهای ساقه قرار می‌گیرند.

قسمت هوایی گیاه دارای بوی نافذی است که با له کردن برگ‌ها، لای انگشتان بیش‌تر استشمام می‌شود. قسمت مورد استفاده‌ی گیاه، اندام‌های هوایی، به خصوص گل و برگ آن است. با وجودی که این گیاه در بسیاری از نقاط جهان به حالت خودرو می‌روید، ولی چون اسانس آن از مصرف بالایی در صنایع داروسازی و آرایشی – بهداشتی برخوردار است، در سطوح وسیعی کشت می‌شود. در ایران نیز، همین گونه کشت می‌شود و در بسیاری از پارک‌ها و مناطق سبز تهران، در سال‌های اخیر توسعه داده شده است. این محصول شامل قطعات خرد شده از ساقه‌های چهارگوش کمی سفید رنگ، برگ‌های منشعب دندانه دار، کاسبرگ و گلبرگ آبی متمایل به قرمز گیاه می‌باشد.

 

تاریخچه

اسطوخودوس در طب عامیانه، از دیرباز به عنوان ضداسپاسم، ضدنفخ، مدر و تقویت کننده‌ی عمومی به کار می‌رفته است. از عصاره‌ی گیاه برای درمان مشکلات متفاوتی نظیر: جوش (آکنه) و میگرن استفاده می‌شود. گرچه اسطوخودوس، تولید صفرا و جریان آن را درون روده افزایش می‌دهد، ولی مهم‌ترین استفاده آن درمان بیماری‌های صفراوی نیست.

این گیاه در برخی از قسمت‌های اسپانیا، به طور گسترده‌ای به عنوان ضددیابت مصرف می‌شود، هم چنین در برخی از فراورده‌های گیاهی ضددیابت به کار می‌رود. برگ و گل تازه‌ی گیاه را برای درمان سردرد، روی پیشانی و به منظور مداوای دردهای روماتیسمی بر روی مفاصل می‌گذارند. برای معالجه سرماخوردگی گل‌های گیاه را بخور می‌دهند. زنان کشور شیلی، برای به جریان انداختن قاعدگی یا افزایش خون‌ریزی، چای آن را می‌نوشند.
هم چنین این گیاه دارای خاصیت ضداضطراب و صفراآور نیز می‌باشد. در منابع جدید، اثر ضد دیابت برای آن نیز قائل شده‌اند

اسطوخودوس معمولاً به شکل دم کرده، جوشانده، و یا روغن آن برای درمان درد عصب، به طور خوراکی و یا موضعی استفاده می‌شود. امروزه روغن و عصاره‌ی گیاه، در رایحه‌های دارویی و لوازم آرایشی به کار می‌رود.

از آن جا که روغن سنبله‌ی اسطوخودوس ارزان است، در تولید صابون مصرف می‌شود؛ هر چند نسبت به روغن اصل اسطوخودوس از کیفیت پایین‌تری برخوردار است. اسانس اسطوخودوس و اسانس تقطیر و تصحیح شده (خالص) و اسانس سنبله اسطوخودوس در عطریات، تا غلظت 2/1 درصد به کار می‌رود. مقدار کمی از روغن گیاه (004/0 – 002/0 درصد) برای طمع غذا مصرف می‌شود.

چند منظورگی اسطوخودوس در فرآورده‌های متنوع آن از جمله رایحه‌ی عطرها، محصولات حمام، فرآورده مراقبت از مو، صابون‌های بهداشتی، پاک کننده‌ها، فرمولاسیون‌های موضعی، مشتقات سنتزی و اشکال تولیدی دیده می‌شود.

 

منبع جغرافیایی

این گیاه، بومی نواحی مدیترانه است و به مقدار زیاد در آن جا می‌روید. بیش‌ترین میزان گیاه، از کشورهای فرانسه، یوگسلاوی، بلغارستان و اسپانیا به دیگر نقاط جهان صادر می‌گردد.

 
اسطوخودوس

 

ترکیبات مهم

سر شاخه‌های گل‌دار این گیاه دارای 3-1 درصد اسانس می‌باشد که ترکیبات گونه و واریته‌های مختلف آن، ممکن است به کلی متفاوت باشد.

اسانس اسطوخودوس اکثراً حاوی لینالول، به میزان 20 تا 35 درصد، لینالیل استات به میزان 30 تا 55 درصد، اوسی من، کامفر و کاریوفیلن اکساید است. از دیگر ترکیبات گیاه، می‌توان تانن به میزان 5 تا 10 درصد و کومارین، فلاوونوئیدها و فیتواسترول‌ها را نام برد.

 

اثرات مهم

از اسطوخودوس به عنوان یک آرام بخش متوسط و رفع کننده‌ی مشکلات بدخوابی، می‌توان استفاده کرد.

 هم چنین این گیاه دارای خاصیت ضداضطراب و صفراآور نیز می‌باشد. در منابع جدید، اثر ضد دیابت برای آن نیز قائل شده‌اند.

در طب عوام، به عنوان ضد اسپاسم، ضد نفخ، مقوی معده و ادرارآور استفاده می‌شود. از محلول دم کرده و یا جوشانده‌ی گیاه، به منظور شست و شو و درمان زخم‌ها نیز استفاده می‌شود.

 

طریقه و میزان مصرف

تهیه‌ی چای: بر روی حدود 2 گرم خرد شده‌ی قسمت هوایی اسطوخودوس، یک استکان آب در حال جوش می‌ریزیم، درب ظرف را بسته و 15 دقیقه به حال خود می‌گذاریم؛ سپس آن را صاف کرده و میل می‌کنیم.

 

داروهای گیاهی

از گیاه و یا عصاره‌ی آن، در داروهای آرام بخش استفاده‌های زیادی به عمل می‌آید. تنتور، کرم، لوسیون، روغن ماساژ و محلول‌های تقویت مو از دیگر فرآورده‌های اسطوخودوس می‌باشند.
در صورتی که تنتور اسطوخودوس موجود باشد مصرف خوراکی 5 میلی لیتر هر بار تا دو بار در روز برای سردرد و افسردگی مفید است

نگه داری

عصاره‌ی گیاه باید دور از نور و هوای و در شیشه‌های رنگی نگه‌داری شود. برای نگه‌داری در ظروف پلاستیکی استفاده نشود.

 

عوارض جانبی

در موارد بسیار معدود، ممکن است تماس گیاه با بدن ایجاد درماتیت پوستی کند و هم چنین ممکن است اثر آرام بخش و خواب آوری داروهای CNS دپرسانت را در صورت هم زمانی مصرف، افزایش دهد.

 

مهم‌ترین اثرات گزارش شده اسطوخودوس

ضد درد، ضد آلزایمر، ضد آریتمی، ضد میکروب، ضد تشنج ضد التهاب، ضد روماتیسم، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، آلرژی زا، ضدویروس، ضد اضطراب، ضد نفخ، ضدافسردگی، ادرارآور، قاعده آور، کاهنده‌ی قند خون، خواب آور، هضم کننده، مقوی اعصاب، آرام بخش و مقوی معده.

 
اسطوخودوس

نکات قابل توجه

1- در نقاط مختلف دنیا به غیر از گونه مذکور از گونه‌های مختلف اسطوخودوس، استفاده‌ی دارویی به عمل می‌آید که مهم‌ترین آن‌ها شامل:

Lavandula latifolia، Lavandula stoeches، Lavandula dentate، Lavandula pubescens می‌باشند.

این گونه‌ها دارای اثرات مشابهی هستند.

 

2- طبق شرح کتاب جناب آقای دکتر امین، گیاهی که در بازار سنتی ایران به نام اسطوخودوس معروف است، سر شاخه‌های گلدار گیاه Nepeta menthoides می‌باشد.

این گیاه از خانواده‌ی نعناع بوده و دارای اسانس معطری است که به عنوان آرام بخش، برطرف کننده‌ی دردهای معده و تب بر، استفاده می‌شود.

این محصول را در بازار سنتی یا عطاری‌ها و بعضی منابع به اشتباه مربوط به گیاه Lavandula stoeches می‌دانند؛ در حالی که این گیاه در ایران رویش ندارد.

 

3- جمع آوری گل‌ها باید در آخرین زمان گلدهی صورت گیرد. سر شاخه‌های گلدار در دسته‌جات کوچکی بسته شده و در پاکت کاغذی خشک گردند تا گل‌های خشک شده درون پاکت بریزد.

 

4- در صورتی که تنتور اسطوخودوس موجود باشد مصرف خوراکی 5 میلی لیتر هر بار تا دو بار در روز برای سردرد و افسردگی مفید است.

 

5- افزودن چند قطره اسانس اسطوخودوس به کرم بابونه و مخلوط کردن آن‌ها برای اگزما مفید است. این کرم به صورت موضعی مصرف می‌شود.

 

6- روغن جهت قفسه سینه: یک میلی لیتر از اسانس اسطوخودوس با 5 قطره اسانس بابونه را با 10 میلی لیتر روغن حامل مانند روغن بادام یا روغن زیتون مخلوط نمایید. این مخلوط برای تسکین افراد مبتلا به آسم یا برونشیت به صورت مالیدن روی قفسه سینه بسیار موثر است.

 

7- روغن ماساژ: یک میلی لیتر از اسانس را در 25 میلی لیتر روغن بادام یا روغن زیتون حل نمایید. این مخلوط جهت ماساژ دردهای دست و پا و گردن موثر است. همین مخلوط برای جلوگیری از آفتاب سوختگی بر روی سطح بدن مفید می‌باشد.

 

8- بر اساس تحقیقاتی که در سال 1378 توسط صالحی سورمقی و همکاران در دانشکده داروسازی تهران بر روی اسانس اسطوخودوس که به طور وسیع در شهر تهران در میادین، پارک‌ها و مناطق مسکونی کشت شده است انجام شد، مهم‌ترین اجسام آن شامل Limonene به میزان 28 درصد، Phellandrene خ² به میزان 5/3 درصد، Cineol 1،8 به میزان 35 درصد، Linalool به میزان 5/1 درصد، Camphor به میزان 5/12 درصد، Borneol به میزان 5/28 درصد و Delta Cadinol به میزان 2 درصد بودند.

میزان اسانس به دست آمده از گیاه تازه که در اردیبهشت ماه برداشت شده بود 8/1 درصد به دست آمد که نشان می‌دهد کمیت و کیفیت این اسانس در مقایسه با دیگر نقاط جهان مطلوب می‌باشد.

اسطوخودوس؛ گیاهی آرام بخش

اسطوخودوس گیاه اعجاب انگیزی است که در سلامتی بدن معجزه می کند! این گیاه جای سوختگی و نیش حشرات را تسکین می دهد، خواب راحتی به ارمغان می آورد، به هضم غذا کمک می کند و یک داروی ضدعفونی کننده ی فوق العاده به حساب می آید. در مطلب پیش رو شما را با خواص این گیاه شگفت انگیز و نیز روش استفاده آن، آشنا می کنیم:

اسطوخودوس، التیام بخش سوختگی

وقتی قسمتی از بدن دچار سوختگی می شود، به اسطوخودوس فکر کنید. دکتر کریستین سی یور ترانکا، دکتر داروساز می گوید: " روغن گیاه اسطوخودوس عملکرد قابل ملاحظه ای در روند احیای پوستی دارد".

روش استفاده: به مدت 15 دقیقه، روی ناحیه ای که دچار سوختگی شده آب سرد بریزید. توجه داشته باشید آب خیلی خنک نباشد. سپس با یک دستمال تمیز، پوست را به آرامی خشک کرده 2 الی 5 قطره روغن گیاه اسطوخودوس را روی پوست سوخته بمالید.

روزانه سه مرتبه، تا درمان کامل بافت های آسیب دیده این کار را تکرار کنید.

اسطوخودوس و خواب راحت

اسطوخودوس گیاه شگفت انگیزی است که در درمان اختلالات جزئی خواب، موثر عمل می کند. این گیاه به خاطر این که سردرد، اضطراب و ناراحتی های عصبی را برطرف می سازد، خواب راحتی را به شما هدیه می دهد. آزمایش های بالینی که در سال 2005 در بریتانیا انجام شد نشان داد اسطوخودوس در درمان بی خوابی موثر است.

روش استفاده: 5/1 گرم برگ و گل خشک اسطوخودوس را در 15 سی سی آب جوش دم کرده و از صافی رد کنید و هنگام خواب 1 فنجان بنوشید. در صورتی که اختلالات خواب مربوط به مشکلات عصبی گوارش باشد، صبح، ظهر و شب 1 فنجان از این دم کرده شفابخش را میل نمایید. به مدت یک الی دو ماه این درمان را در پیش بگیرید و اگر لازم بود تا حل مشکل بی خوابی دوره جدیدی را شروع کنید.

اسطوخودوس، تسکین دهنده سوزش نیش حشرات

آیا تاکنون پشه، زنبور، عنکبوت، عروس دریایی یا حشرات دیگری شما را نیش زده است؟ دانیال فستی، نویسنده " کتاب مقدس عصاره های گیاهی من" می گوید: " در صورتی که حشره ای شما را نیش زد، اگر یک شیشه روغن گیاه اسطوخودوس به همراه دارید، نگران چیزی نباشید؛ چون اسطوخودوس التیام بخش و پادزهری فوق العاده است." این گیاه همچنین ضد عفونی کننده نیز هست.

روش استفاده: اگر لازم است نیش حشره را در بیاورید و بلافاصله 1 الی 2 قطره روغن گیاه اسطوخودوس را روی جای نیش بمالید و نیم ساعت بعد به تعداد 3 تا 4 بار این کار را تکرار کنید. پس از آن روزانه 3 مرتبه گیاه اسطوخودوس را روی جای نیش بمالید و تا درمان کامل مرتبا از این روغن استفاده کنید. لازم به ذکر است روغن اسطوخودوس برای درمان مارگزیدگی هیچ تاثیری ندارد و باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه شود.
اسطوخودوس، گل

اسطوخودوس، هضم کننده غذا

آیا شما نیز از نفخ یا یبوست رنج می برید؟ در این صورت بهتر است به اسطوخودوس اعتماد کنید. دکتر کریستین سی یور ترانکا می گوید: "اسطوخودوس خاصیت ضداسترس دارد و به همین دلیل به هضم غذا کمک می کند."

روش استفاده: 1 الی 2 قاشق چایخوری گل خشک اسطوخودوس را در 15 سی سی آب جوش بریزید و بگذارید به مدت 10 دقیقه دم بکشد؛ سپس از صافی رد کنید و روزانه 2 یا 3 فنجان و 1 فنجان نیز موقع خوابیدن از این دم کرده بنوشید. علاوه بر این، می توانید روغن گیاه اسطوخودوس را به صورت موضعی استفاده کنید به این ترتیب که 2 الی 4 قطره از این روغن را در یک قاشق سوپخوری روغن گیاهی رقیق کرده و روی شکم خود بمالید و در جهت عقربه های ساعت ماساژ دهید تا کاملا جذب پوست شود.

اسطوخودوس، ضد میگرن

گیاه اسطوخودوس به خاطر خواصش در رفع سردرد و همچنین میگرن شهرت بسیاری دارد؛ زیرا استرس را از بین می برد و این امر تاثیر آن را در مبارزه با سردرد بیشتر می کند.

روش استفاده: 2 قطره روغن گیاه اسطوخودوس را روی شقیقه ها، پیشانی یا پشت گردن خود بمالید و ماساژ دهید. اگر لازم باشد، این کار را یک بار دیگر تکرار کنید.

اسطوخودوس، یک ضد عفونی کننده گیاهی

برای ضدعفونی کردن زخم هیچ گیاهی بهتر از اسطوخودوس نیست. اسطوخودوس، یک ضدعفونی کننده و ضدباکتری قوی محسوب می شود.

روش استفاده: زخم را به دقت با آب و صابون شستشو دهید و 2 الی 4 قطره از روغن اسطوخودوس را روی آن بمالید و در طول روز چندین بار این کار را تکرار کنید.
اسطوخودوس، قطره

اسطوخودوس و استرس

برای مقابله با استرس نیز هیچ گیاهی به اندازه اسطوخودوس موثر نیست. دانیال فستی در کتابش می نویسد: "اسطوخودوس اعصاب را آرام و عضلات را شل می کند. این گیاه آرام بخش، دستگاه عصبی و تحریک پذیری آن را کنترل می نماید". بر اساس مطالعات متعددی که روی اسطوخودوس انجام گرفته، روغن این گیاه، استرس بعد از عمل را در بیمارانی که عمل جراحی قلب انجام داده اند، کاهش می دهد و اضطراب زنانی را که تحت همودیالیز قرار می گیرند، کم می کند.

روش استفاده: 15 سی سی آب جوش را روی یک قاشق چای خوری گل اسطوخودوس بریزید؛ در ظرف را بگذارید و اجازه دهید به مدت 10 دقیقه دم بکشد؛ سپس محلول را از صافی رد کنید و روزانه 2 تا 3 فنجان از این دم کرده بنوشید توجه: دکتر کریستین سی یور ترانکا خاطر نشان می کند: "از مصرف بیش از اندازه این دم کرده(بیش از مقدار ذکر شده) خودداری کنید. در صورت زیاده روی احتمال این وجود دارد که اسطوخودوس تاثیر معکوس داشته باشد و به جای آرام بخشی باعث تحریک اعصاب شود."

اسطوخودوس، بهبود دهنده زخم

اگر دچار جراحتی شده اید یا جای زخم و جوشی دارید که خوب نمی شود، وقت را از دست ندهید و از اسطوخودوس کمک بگیرید. این گیاه اعجاب انگیز سرعت بهبودی زخم را به طور چشم گیری افزایش می دهد و پوست را احیا می کند.

روش استفاده: زخم را با آب و صابون تمیز کنید و روزانه 2 الی 4 قطره از روغن گیاه اسطوخودوس را به مدت 10 روز روی زخم بمالید.

اسطوخودوس و دل درد

تحمل استرس در مواقعی مثل اسباب کشی، دغدغه ها یا درگیری های خانوادگی و ... اغلب باعث ایجاد اختلالاتی در عملکرد روده ها می شود و اسطوخودوس می تواند درمان موثری برای این قبیل ناراحتی ها باشد. دکتر کریستین سی یور ترانکا می گوید: " اسطوخودوس به عنوان یک مُسکن و ضد اسپاسم روی اختلالاتی که منشا عصبی دارند اثر گذاشته و باعث کنترل و تسکین آن ها می شود. "

روش استفاده: 1 تا 2 قاشق چایخوری گل خشک را با 15 سی سی آب جوش به مدت 10 دقیقه دم کنید و روزانه 2 تا 3 فنجان و 1 فنجان نیز موقع خواب از این دم کرده میل نمایید. همچنین می توانید 2 الی 4 قطره از روغن گیاه اسطوخودوس را با 1 قاشق سوپ خوری روغن گیاهی رقیق کرده و مستقیماً روی شکم خود بمالید. نواحی دردناک(روی دستگاه گوارش) را در جهت عقربه های ساعت ماساژ دهید تا روغن جذب پوست شود.
اسطوخودوس،برگ

اسطوخودوس، باز کننده مجاری تنفسی

اسطوخودس، برای مبارزه با التهاب نایژه یا همان برونشیت، سلاح خوبی است. دانیال فستی در کتاب خود می نویسد: "گیاه اسطوخودوس ضد عفونی کننده ریوی موثری است که ترشحات برونشیتی را کاسته و به خلط انداختن آن را آسان تر می سازد".

روش استفاده: 15 سی سی آب جوش را روی یک قاشق چای خوری گل اسطوخودوس بریزید، در ظرف را بگذارید و اجازه دهید 10 دقیقه دم بکشد. روزانه 2 الی 3 بار یک فنجان از این دم کرده میل کنید (بعد از غذا) البته توجه داشته باشید که در صورت بیماری برونشیت، مصرف دم کرده اسطوخودوس باید به عنوان درمان مکمل در کنار درمان مخصوص این بیماری در نظر گرفته شود.

آیا اسطوخودوس ضد فشار خون است؟

روغن گیاه اسطوخودوس قلب را آرام می کند و می تواند در کاهش فشار خون بالا موثر باشد. به همین دلیل توصیه می شود برای مقابله با فشار خون بالا از اسطوخودوس به عنوان درمان مکمل استفاده کنید.

روش استفاده: می توانید از دم کرده اسطوخودوس استفاده کنید یا 2 قطره از روغن اسطوخودوس را با 20 قطره روغن گیاهی رقیق کرده و روی ستون فقرات، انحنای کف پا و یا کف دست ها بمالید. این کار را دو بار در روز انجام دهید.

اسطوخودوس، ضد بید

برای خلاص شدن از شر بیدها کافی است اندکی روغن گیاه اسطوخودوس به کار برید. در قدیم از اسطوخودوس برای از بین بردن بید استفاده می کردند. دانیال فستی می گوید: " اسطوخودوس به اندازه ی گلوله های نفتالین و دیگر حشره کش های سمی برای از بین بردن بیدها موثر است".

روش استفاده: 4 قطره روغن گیاه اسطوخودوس را روی یک مکعب چوبی یا سنگ اسفنجی بریزید و آن را در گوشه ای از گنجه یا کمد لباس ها قرار دهید. مرتباً این کار را تکرار کنید؛ به خصوص در ماه شهریور که زمان از تخم درآمدن بیدها است. همچنین می توانید گل های اسطوخودوس را خشک کرده داخل کیسه های کوچکی بریزید و بدوزید. کیسه های کوچک اسطوخودوس را در کمد لباس های تان قرار دهید به این ترتیب لباس های شما بوی مطبوعی خواهند گرفت و از آسیب بیدها در امان خواهد ماند.

اسطوخودوس مورچه ها را فراری می دهد

دانیل فستی که استفاده از اسطوخودوس را برای از بین بردن مورچه ها توصیه می کند، در کتاب خود می نویسد: " مورچه ها از عصاره و روغن های گیاهی بیزارند و زمانی که با روغن گیاه اسطوخودوس از آن ها پذیرایی کنید، پا به فرار می گذارند".

روش استفاده: برای استفاده ی بهینه از اسطوخودوس، 5 قطره روغن گیاه اسطوخودوس، 10 قطره روغن(عصاره) نعنای تند و یک چهارم لیتر الکل 40 درجه را در یک آب پاش بریزید و روزانه چندین بار به محل تجمع مورچه ها بپاشید. چند روز این کار ادامه دهید خواهید دید که مورچه ها به جای دیگری نقل مکان می کنند.